Seneca những bức thư đạo đức 28

 Bức thư số 28: Tại sao đi du lịch nhiều mà chẳng thấy khá hơn?

Bạn thân mến!

Bạn nghĩ mình là người duy nhất phải chịu đựng điều đó? Bạn không thể hiểu tại sao mình đi du lịch thường xuyên, đến rất nhiều những địa điểm khác nhau, mà vẫn không thể gạt bỏ những lo toan và gánh nặng trong tâm trí? Điều đó thực ra đâu có gì mới mẻ, vì thứ bạn cần thay đổi là tâm trí bạn chứ không phải ngoại cảnh. Dù bạn vượt cả đại dương, nhìn thấy các thành phố và đất liền trôi qua trước mắt mình, như cách nói của Virgil, thì những vấn đề của bạn vẫn sẽ theo bạn đến mọi nơi mà thôi. 

Đây là những lời Socrates đã nói với một người quen khi ông đó phàn nàn giống bạn: "Tại sao ông lại ngạc nhiên rằng xê dịch không khiến tâm trạng của ông tốt hơn chút nào, khi mà ông luôn mang theo chính mình trên từng cây số? Những thứ đè nặng lên tâm trí ông thì ở đâu cũng vẫn vậy". Điều gì tốt đẹp mà một đất nước, một thành phố mới có thể đem lại cho bạn? Việc thăm quan ngắm cảnh, đi hết chỗ này chỗ nọ, nếu nghĩ kỹ, thực ra chả có lợi gì cho bạn hết. 

 Bạn cần cởi bỏ những thứ đang đè nặng lên tâm trí mình. Cho đến khi bạn làm vậy, không nơi chốn nào (dù cho nó được ví như thiên đường), có thể khiến bạn hài lòng. Bạn có thấy rằng tình trạng hiện tại của bạn giống những gì Virgil đã viết, tại thời điểm Sybil đang giận dữ và điên loạn, và đang vật lộn với thứ sức mạnh to lớn ở trong bà ta:

Nhà tiên tri nhảy lên và đánh đập bà ta, cố khiến sức mạnh ấy thoát khỏi cơ thể bà.

 Bạn hãy làm tương tự, hãy cố gạt bỏ tất cả những gánh nặng mà có lẽ còn trở nên nghiêm trọng hơn cùng những chuyến đi. Nghĩ như thể nó là những container trên tàu chở hàng: nếu được xếp ngay ngắn thì không có vấn đề gì, nhưng nếu xếp và lèn không chặt, để nó trượt, sớm muộn một bên tàu cũng bị chìm. Không quan trọng bạn làm như thế nào, bạn sẽ luôn tự chống lại mình. Bạn hại bản thân mình bằng chính những chuyến đi ấy, vì, như một điều hiển nhiên, chúng không phù hợp cho một người đang ốm đau.

Nhưng một khi những gánh nặng được loại bỏ, mỗi sự thay đổi trong ngoại cảnh đều là một niềm vui. Ngay cả khi bạn bị lưu đày đến nơi xa xôi nhất trên thế giới, bạn sẽ thấy bất cứ chỗ thô sơ nào bạn xuất hiện đều sẽ thiết đãi bạn không tệ. Bạn đi đâu không quan trọng bằng bạn là người thế nào khi bạn đi. Bởi vậy, có lẽ ta không nên gán cho mình bất cứ một nơi chốn cụ thể nào. Ta nên sống với tâm niệm: "Tôi không sinh ra ở một địa điểm cụ thể, quê nhà tôi là cả thế giới". Nếu điều đó là rõ ràng cho bạn, bạn sẽ không còn ngạc nhiên khi thấy rằng thực ra không cứ phải tìm kiếm những chỗ mới, độc, khi bạn đã thấy nhàm với những chỗ cũ. Nếu tin rằng mọi nơi đều là nhà, bạn sẽ dễ dàng thấy thỏa mãn với địa điểm đầu tiên.

Như hiện tại, bạn không phải đang tận hưởng chuyến đi, mà là đang lang thang, trôi dạt, thay đổi từ điểm này đến điểm khác, trong khi thứ bạn đang tìm kiếm cách để sống hạnh phúc - thực ra có thể được tìm thấy ở bất cứ nơi đâu. Có nơi nào ồn ào hơn nơi nghị bàn chính sự (của đế chế La Mã cổ)? Vậy mà một người vẫn có thể sống an yên nếu cần phải ở đó. Dù cho, đúng là nếu ta có quyền lựa chọn, ta thậm chí sẽ tránh càng xa nơi ấy càng tốt, chứ đừng nói gì ở trong nó. Bởi vì cũng giống như một vài địa điểm không tốt có thể tạo ra những căng thẳng cho cả đầu óc sáng suốt và vững vàng nhất, những người đang đi đúng hướng - nhưng chưa được hoàn toàn, có những nơi nên tránh.

Tôi không đồng ý với những người cứ tự đâm đầu vào thử thách, để bản thân bị bao quanh bởi sự ồn ào và khó khăn mỗi ngày trong môi trường khắc nghiệt. Người thông thái hoàn toàn có thể chịu đựng hoàn cảnh đó, nhưng sẽ không lựa chọn nó; ông ta sẽ hướng đến một cuộc sống yên bình hơn là với náo động, tranh đấu, căng thẳng. Việc loại bỏ những thói xấu của bạn liệu còn ý nghĩa gì nếu bạn bị bao vây bởi thói xấu của kẻ khác. "Bọn cầm quyền bắt giữ Socrates", anh ta nói, "nhưng không thể hủy hoại ý chí của ông ấy". Liệu việc có bao nhiêu người có quyền lực hơn bạn có gì quan trọng? Nô lệ thực ra vẫn chỉ là một. Nếu một người có thể luôn chắc chắn coi nó là thứ đáng khinh (việc làm nô lệ cho người khác), anh ta được tự do, bất kể đám đông đàn áp anh ta có lớn đến thế nào đi chăng nữa.

Giờ là lúc dừng bút, nhưng để tôi đính quà cho bạn:

Nhận ra những hành động và ý nghĩ sai trái của bản thân là điểm khởi đầu của quá trình chữa trị.

Epicurus nói câu này rất hay, vì người mà không biết anh ta làm sai điều gì thì cũng không mong sửa chữa. Trước khi bạn có thể sửa đổi, bạn cần phải nhận ra những thói xấu của mình. Có nhiều người thậm chí còn ăn mừng và lấy làm hãnh diện sự sai trái của họ, vậy bạn nghĩ liệu họ có tí chút nào bận tâm đến sửa đổi? Chắc chắn không rồi, vì họ coi mấy cái thói ấy như phẩm cách của họ vậy.

Vì vậy, hãy luận tội bản thân mình, một cách nghiêm khắc nhất có thể. Sau đó tiến hành phiên thẩm tra chính mình. Hãy đóng vai nguyên đơn, sau đó là quan tòa, sau đó đến nhân chứng. Thi thoảng mới tự bào chữa cho bản thân mình! 

 Tạm biệt!