Seneca những bức thư đạo đức 23

Bức thư số 23: Về hạnh phúc thực sự trong cuộc sống, và làm sao để có nó

Bạn thân mến! 

 Phải chăng bạn nghĩ tôi sẽ viết cho bạn về những thứ như mùa đông đã trôi qua êm đềm biết mấy, hay sự khắc nghiệt với cái lạnh bất thường của mùa xuân, hay những thứ vô nghĩa khác mà người ta vẫn thường viết cho nhau khi cạn ý. Không, tôi sẽ chỉ viết những thứ tôi cho là quan trọng với cuộc sống của hai ta mà thôi. Đó là gì? Liệu còn thứ gì khác, ngoài những thứ có lợi cho tâm trí và gợi cho ta hướng đến sự thông thái? Vậy bạn có biết đâu là nền móng cho chúng? Đó là không tìm vui trong những thứ vô nghĩa.

Mà không, có lẽ nó phải là đỉnh điểm chứ không phải là nền móng. Vì đỉnh cao của trí tuệ là khi ta biết cần phải vui hưởng thứ gì, và hạnh phúc với những thứ mà không một thế lực nào bên ngoài có thể tác động tới. Bất cứ ai bị dao động bởi hy vọng (vào những thứ bên ngoài), dù cho chúng trong tầm với hay có thể có được một cách dễ dàng, hay chưa bao giờ làm anh ta thất vọng, đều rơi vào trạng thái lo âu và không chắc chắn về bản thân. 

Vậy nên, trên tất cả, bạn của tôi, hãy học cách tận hưởng niềm vui đúng đắn. Phải chăng bạn đang nghĩ rằng việc tôi khước từ ở bạn những thứ đáng để một người hy vọng (những thứ định đoạt bởi số phận hay may mắn), tôi đã lấy đi khỏi đời bạn nhiều vui thú? Hoàn toàn không, mà còn ngược lại:điều tôi mong muốn là hạnh phúc đích thực sẽ không bao giờ rời bỏ bạn. Tôi muốn nó được sinh ra trong nhà bạn, bắt nguồn từ chính bản thân bạn. Những sự vui thích khác không thể lấp đầy trái tim, chúng chỉ là những cảm giác nhỏ bé trôi qua trong cái chớp mắt. Chắc bạn hiểu rõ rằng không phải ai đang cười cũng thực sự hạnh phúc. Tâm trí cần phải mạnh mẽ và tự tin, ngay thẳng, vượt trên mọi hoàn cảnh của cuộc đời.

Tin tôi đi, một hạnh phúc thực sự là vô cùng quan trọng. Bạn có nghĩ rằng cũng với thái độ thư thái, hay, như mấy người bê tha vẫn nói, sung sướng hớn hở, một người có thể đối mặt và coi thường cái chết, rộng mở cửa nhà đón nghèo đói hay những đau đớn khác. Cân nhắc về thái độ ấy sẽ cho ta trải nghiệm một niềm vui lớn lao, chứ không phải là những vui thú yếu mềm và mê đắm. Đó là niềm vui sướng tôi mong bạn có được: bạn sẽ không bao giờ thiếu nó, một khi bạn đã biết có thể tìm nó ở đâu. Những mỏ lộ thiên thường có ít của, thường phải là những thứ nằm sâu trong lòng đất mới cho nguồn khoáng sản dồi dào, và chúng sẽ trả công hậu hĩnh cho nỗ lực đào bới của bạn. Tương tự, những thói ăn chơi phù phiếm để lòe mắt thiên hạ thì thực ra rất qua loa và hời hợt, vì đơn giản là chúng chỉ được đem đến từ bên ngoài mà đâu có nền tảng của chính chúng. Còn niềm vui thực sự, thứ mà tôi đang hướng bạn đến, thì chắc chắn, và chỉ nhiều thêm khi bạn chìm sâu vào nó mà thôi. 

Chỉ có một cách duy nhất mà bạn có thể thực hiện để khiến mình hạnh phúc. Tôi xin bạn hãy tuân thủ và cố gắng áp dụng nó: từ bỏ những thứ lộng lẫy bề ngoài, những thứ được trao cho bạn hay những thứ bạn có thể lấy được từ bên ngoài. Hãy đủ dũng cảm để bước qua chúng. Hãy nhìn thẳng vào những thứ quan trọng, và tìm vui trong những thứ thực sự là của bạn. Đó là gì? Bản thân bạn, hay phần tốt đẹp nhất của bạn như một con người. Còn với cái thân thể yếu ớt, đúng là bạn không thể làm gì nếu không có nó, nhưng hãy nhớ tới nó như thứ bạn cần thay vì một cái gì to tát. Những vui thú của nó thường trống rỗng, ngắn ngủi và để lại nuối tiếc, bên cạnh đó, nếu không đi cùng một khả năng kiểm soát cao, dễ trở thành những thứ độc hại. Đúng, vui thú đưa ta đến bờ vực, và sẽ nhanh chóng trở thành đau khổ nếu một người không giới hạn mình và để nó cuốn đi. Nhưng sẽ rất khó để kiềm chế, nếu một người đã coi những thoải mái cơ thể ấy như một điều đáng mong đợi. 

Tham lam, nhưng cho những thứ thực sự tốt, là một điều tuyệt vời. Nhưng, bạn hỏi, có thể tìm thấy nó ở đâu? Để tôi trả lời bạn: nó đến từ lương tâm, từ những lời răn dạy thiêng liêng, những hành động đúng đắn, sự khinh miệt những thứ có được từ may mắn của số mệnh, từ một tâm thế luôn điềm đạm và chắc chắn, chỉ bước trên một con đường duy nhất trong cuộc đời. Bạn nghĩ thử xem, với một người cứ luôn thay đổi những kế hoạch của mình, làm gì có thứ gì chắc chắn để anh ta dựa vào. Hay thậm chí còn tệ hơn, anh ta bị dao động bởi bất cứ cơn gió nào của vận mệnh, để chúng cuốn lên và chao đảo trong suốt cuộc đời? Chỉ có vài người là có thể thận trọng cân nhắc và sắp xếp cho bản thân và những thứ họ sở hữu. Còn hầu hết chỉ như những vật trôi nổi trên dòng sông: họ không tiến mà chỉ trôi theo dòng. Một gợn sóng nhẹ nhàng cũng đủ đưa họ đi, rồi đợt khác mạnh hơn cuốn họ theo, một dòng chảy uể oải đưa họ vào gần bờ, nhưng một dòng khác mạnh hơn lại cuốn họ ra biển. Bạn không muốn thế, đúng không? Vậy thì hãy tự quyết định phận mình, những thứ bạn muốn, và kiên định với chúng.

Giờ lại là lúc gửi “quà” cho bạn. Một câu nữa vẫn của Epicurus: 

 "Nếu cứ luôn phải bắt đầu cuộc sống thì thật là mệt mỏi". 

 Hay, một cách khác, có lẽ tốt hơn, để diễn đạt cùng ý: 

 "Những người cứ mãi khởi đầu, họ sống thật tệ". 

 Tại sao? Bạn hỏi. Đúng, câu nói ấy cần đôi lời giải thích. Bởi vì với những người như vậy, cuộc đời họ chẳng bao giờ hoàn thiện. Bạn nghĩ thử xem? Người nào mới bắt đầu cuộc đời, sao có thể sẵn sàng cho cái chết? Chúng ta cần luôn tự nhủ rằng ta đã sống đủ lâu, nhưng không ai có thể làm vậy khi mà họ mới bắt tay vào một công việc hay một dự án mới. 

 Nhưng bạn đừng tưởng chỉ hiếm người như thế. Không phải đâu, gần như tất cả đấy bạn ạ. Thực tế, nhiều người chỉ mới bắt đầu sống khi đã cận kề cái chết. Nếu bạn ngạc nhiên với điều ấy, để tôi tiết lộ cho bạn một điều còn kinh ngạc hơn: nhiều người đã chết, thậm chí trước cả khi họ được sinh ra đời. 

 Tạm biệt!